Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach postępowania sądowego oraz koncepcji ich zwrotu jest zasada odpowiedzialności za wynik procesu.
Wobec treści art. 98 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U.2019.1460) przyjęte jest, iż osoba (podmiot), która przegra sprawę sądową ma obowiązek zwrócić przeciwnikowi, który uprzednio wywiódł takie żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw oraz celowej obrony.
Zakres zasądzanych kosztów winien obejmować niezbędne koszty procesu tj. poniesione koszty sądowe, wydatki związane z przejazdem do sądu, zwrot równowartości utraconego zarobku wskutek stawiennictwa w jego siedzibie, a także zwrot kosztów profesjonalnego zastępstwa procesowego strony.
W konsekwencji niezwykle obszernej nowelizacji przepisów procedury cywilnej, dokonanej ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych ustaw, nastały korzystne zmiany obejmujące system kosztów sądowych.
I tak oto, inaczej niż do tej pory Sądy przyznając zwrot kosztów procesu na rzecz osoby wygrywającej spór, zasądzają tytułem ich zwrotu odsetki – w wysokości ustawowych odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia (którym je zasądzono) do dnia zapłaty. W sytuacji, gdy orzeczenie kończące sprawę w danej instancji jest prawomocne z chwilą wydania, wówczas odsetki są należne za czas po upływie tygodnia od dnia jego ogłoszenia – do dnia zapłaty. Natomiast jeżeli takie orzeczenie Sąd ma obowiązek doręczyć z urzędu, odsetki należą się za czas po upływie tygodnia od chwili doręczenia stronie zobowiązanej, do dnia zapłaty.
Kolejnym novum, jest także możliwość wnioskowania przez uprawnioną stronę (która w toku postępowania poniosła szczególnie wysoki wydatek podlegający zwrotowi) o zasądzenie odsetek w sposób wyżej wskazany, ale od kwoty równej temu wydatkowi – za czas od dnia poniesienia wydatku do dnia zapłaty. Przesłanką zastosowania tegoż rozwiązania jest szczególnie uzasadniony przypadek, który uzasadnia potrzebę poniesienia wydatku i konieczność zwrotu w takiej wysokości.
Należy wskazać, że nowe uprawnienie nie obejmuje wszystkich zwracanych koszów, a jedynie wydatki poniesione przez stronę w toku sprawy i tylko przy ziszczeniu się wymaganych przesłanek. Ostatecznie jednak, do swobodnej oceny Sądu należy, czy wystąpił „szczególnie uzasadniony przypadek”, pozwalający na uwzględnienie wniosku.
Intencją ustawodawcy w przedmiocie powyżej opisanych zmian priorytetem było zmotywowanie stron postępowania do niezwłocznego wykonywania orzeczeń sądowych oraz zachęcenie do podejmowania prób pozasądowego (mniej kosztownego) rozwiązania sporu.
Uzasadniając nowelę aktualnego systemu kosztów sądowych w sprawach cywilnych, powoływano się nadto na obecną siłę nabywczą i wartość pieniądza, który przestał spełniać oczekiwany stopień celów motywacyjnych i fiskalnych, a który to winien być przychylny stronie wygrywającej spór sądowy – wobec konieczności rychłego zwrotu środków przeznaczonych na celową obronę praw.
Autor: Adw. Barbara Pogorzelska
