Nadchodzi Rok Psa. Chiny mławskim okiem

Chiny w Polsce często nadal są postrzegane jako kraj trzeciego świata, a tymczasem są drugą gospodarką po Stanach Zjednoczonych. Wyprzedziły nawet Japonię. Oczywiście – jak każdy kraj – mają swoje problemy, ale sytuacja, przynajmniej materialna i społeczna, poprawia się z roku na rok. Chiny, w których mieszkam, nie są już tymi samymi, do których przyjechałem w 2014 roku – pisze w specjalnej korespondencji dla portalu „Nasza Mława” Dawid Kask rodowity mławianin, który mieszka w Pekinie.

Według Słońca czy Księżyca?
Ten pierwszy, jak nazwa wskazuje, jest zależny od faz Księżyca, dlatego nie pokrywa się z kalendarzem słonecznym i co roku poszczególne wydarzenia mają inne daty – tak jak w Polsce Wielkanoc.

Tradycyjne święta w Chinach obchodzone są zgodnie z nongli, a te świeckie według kalendarza gregoriańskiego. W ten sposób święto proklamacji Chińskiej Republiki Ludowej przypada zawsze 1 października, a Chiński Nowy Rok jest datą ruchomą i jest świętowany pierwszego dnia pierwszego miesiąca kalendarza księżycowego.
Dla Europejczyka mogą wyniknąć z tego pewne problemy – niektórzy Chińczycy obchodzą urodziny podwójnie albo tylko według kalendarza księżycowego. Zdarzyło mi się składać znajomym życzenia i dowiedzieć, że wcale urodzin danego dnia nie mają, mimo że „nasz” kalendarz na to wskazywał.

Najdłuższe święta
Najważniejszym, największym i najhuczniejszym (dosłownie) świętem w Chinach jest Chiński Nowy Rok, czyli Chunjie. Jego początek przypada, zależnie od roku, w styczniu lub w lutym. W tym, a właściwie w 2018 roku, będzie to 16 lutego. Chińczycy najczęściej spędzają ten czas ze swoją rodziną. Ze względu na wielkość kraju, dla niektórych jest to jedyna okazja w roku, by spotkać się ze swoimi bliskimi. Dlatego jest to okres ogromnych migracji ludności. Liczba pojedynczych podróży odbytych w tym czasie przekracza trzy miliardy! Bilety trzeba kupować z wyprzedzeniem (a możliwy jest zakup tylko na miesiąc wcześniej, więc nie jest to proste). Łatwo sobie wyobrazić jaki to generuje ruch, co się dzieje na lotniskach i dworcach. Chunjie porównuje się często do naszego Bożego Narodzenia połączonego z sylwestrem. W dużym uproszczeniu tak właśnie jest, ale tradycje są oczywiście inne. Samo Chunjie trwa 15 dni i tak naprawdę jest to kilka różnych świąt następujących po sobie.
W wigilię Nowego Roku rodziny zasiadają przy stole, jedząc wspólny posiłek. Potem oglądają najczęściej transmisję występów największych gwiazd popkultury (piosenkarze, kabareciarze, tancerze – wszyscy znajdą tutaj miejsce dla siebie), przygotowaną przez CCTV (chińska telewizja publiczna).
W kolejnych dniach odwiedza się bliskich, wspomina się też zmarłych. Ostatni dzień obchodów Nowego Roku – 15 dzień pierwszego miesiąca jest Świętem Latarni – to wtedy rozpala się kaganki, świeczki czy właśnie latarenki, które mają przyciągać zbłąkane duchy do domu.

Przesyłki w zaświaty
O zmarłych pamięta się nie tylko przy okazji Nowego Roku. Pomimo tego, że Chiny oficjalnie są krajem ateistycznym, kult przodków jest tu praktykowany, a tym, którzy odeszli, dedykowanych jest kilka świąt wyznaczanych kalendarzem księżycowym. Najważniejszym jest Qingmingjie, czyli Święto Czyste i Jasne. Według Chińczyków, zmarli w zaświatach mają potrzeby takie jak my. Niektóre rytuały mają pomóc duchom w ich niedoli. Podczas Qingmingjie sprząta się groby bliskich, a także pali przy nich ogniska. Nie są to jednak odpowiedniki naszych zniczy. Tutaj mają zastosowanie „praktyczne” – to w nich spala się wydrukowane banknoty, kadzidła i inne atrybuty związane z obrzędami. Mieszkańcy Państwa Środka wierzą, że spalone przedmioty zostaną przekazane do zaświatów, do ich bliskich. Ponieważ zmarli na wsiach chowani są na polu, pod drzewami, to zazwyczaj z tym świętem wiąże się też… większa liczba zgłoszeń o zaprószeniu ognia.Ogniska pali się nie tylko na Qingmingjie. W ten symboliczny sposób Chińczycy żegnają, bądź upamiętniają swoich najbliższych.Ogień rozpala się również podczas świąt duchów. Ostatnie przypadało 18 listopada – czyli pierwszego dnia dziesiątego miesiąca. To święto obchodzi się na północy Chin, gdzie klimat jest dużo chłodniejszy niż na południu. Dlatego tego dnia Chińczycy palą pieniądze, by ich przodkowie mogli sobie sprawić ciepłą odzież. Zgodnie z nowymi „trendami”, można palić też papierowe ubrania.

Dostrzec boginię Księżyca
Jedną z ważniejszych dat w kalendarzu księżycowym jest Święto Środka Jesieni – Zhong-qiujie, które jest związane z piękną legendą. Otóż dawno temu żył sobie wspaniały łucznik Hou Yi. Pewnego dnia na niebie wzeszło dziesięć słońc, zapanowały ogromne susze i upały, a ludzkości groziła zagłada. Hou Yi zestrzelił dziewięć słońc za pomocą swojego łuku, a na niebie zostało tylko jedno – to, które znamy. W nagrodę, dzielny łucznik i wybawca ludzi otrzymał eliksir nieśmiertelności. Nie wypił go jednak, gdyż nie chciał patrzeć, jak jego piękna żona Chang’e umiera ze starości. Ukrył specyfik w swoim domu i wyruszył na łowy. W tym czasie do posiadłości wkradł się Fengmeng, uczeń Hou Yi zazdrosny o umiejętności swojego mistrza. Chciał zmusić Chang’e do oddania mu eliksiru. Ta, by bronić skarbu swojego męża, sama go wypiła i zaczęła wznosić się wyżej i wyżej, aż dotarła do Księżyca, na którym zamieszkała. Zrozpaczony Hou Yi, wystawiał przed dom ciastka dla swojej ukochanej, a ludzie przejęli ten zwyczaj i czczą Chang’e jako boginię Księżyca.
Chińczycy piętnastego dnia ósmego miesiąca – kiedy przypada Zhong-qiujie – jedzą ciastka księżycowe, wpatrują się w niebo i myślą o swoich bliskich, którzy są daleko. Księżyc tego dnia jest największy, a więc szansa dostrzeżenia Chang’e jest ogromna.

Dzień wart miliardy dolarów
Ze świętami tradycyjnymi przeplatają się te świeckie. Największe – rocznica proklamacji Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 – przypada 1 października i zwyczajowo cały pierwszy tydzień tego miesiąca jest wolny od pracy. Cały kraj ponownie migruje wtedy na urlopy. Ścisk i kolejki są wszędzie! Nowym świętem, które robi w Państwie Środka zawrotną karierę jest dzień singla, czyli osoby niemającej partnera lub partnerki. Przypada 11 listopada – tyle jedynek w dacie mówi samo za siebie. W Chinach jest to również dzień największych wyprzedaży w ciągu całego roku, taki odpowiednik Black Friday. Nawet w Polsce wielu ludzi korzysta tego dnia z promocji, za sprawą popularnego chińskiego portalu zakupowego Aliexpress. Z roku na rok tego dnia są osiągane coraz większe rekordy sprzedaży. Rok temu Chińczycy wydali niemal 18 miliardów dolarów, a w tym blisko 25 miliardów. Panuje wtedy istny szał zakupowy, a chodniki przez tydzień są niemal usłane paczkami. W Chinach kuaidi (czyli kurierzy) przywożą paczkę na jakiś plac, chodnik, pod bramę, wyrzucają je na ziemię, wysyłają do odbiorcy SMS-a i czekają do przerwy obiadowej. Potem jadą po kolejną partię paczek. I tak jakieś 350 dni w roku…

Pechowa czwórka
Chińczycy bardzo lubią i przywiązują wielką wagę do wszelakich homofonów – czyli wyrazów brzmiących tak samo. W chińskim jest to szczególnie częste, ponieważ tak naprawdę istnieje tylko około 400 możliwych sylab (robi się ich jednak znacznie więcej, jeśli dodamy tony, które są nieodłączną częścią języka).
Z tego upodobania wzięło się świętowanie… wigilii Bożego Narodzenia. W niczym jednak nie przypomina Wigilii, którą znamy. Tego dnia panuje zwyczaj wręczania sobie wzajemnie jabłek. Jabłko to po chińsku pingguo (苹果) a spokój to ping’an (平安). Wymowa pierwszych znaków w dwóch wyrazach jest taka sama, zapis prawie też, różni się tylko rdzeń znaczeniowy. Wystarczy proste skojarzenie i… mamy dodatkowe święto. Dużym nietaktem i złą wróżbą jest podarowanie Chińczykowi zegara ściennego. „Zegar ścienny” po chińsku brzmi zhong, ale ten wyraz zapisany innym znakiem, może też znaczyć „śmierć”. Podobnie jest z „gruszką” – po chińsku li, co znaczy również „odejść”. Podczas tradycyjnego chińskiego wesela para młoda je owoce jujuby i orzeszki ziemne. Ma to związek z tym, że jujuba to po chińsku zao, czyli „wcześnie”, a orzeszki ziemne to huasheng, z czego drugi znak oznacza „rodzić (się)”. Para, jedząc te dwa owoce, ma nadzieję na „szybkie urodzenia syna”. Podobnie wygląda sprawa z brzmieniem liczb. Czwórka jest cyfrą nieszczęśliwą, gdyż brzmi jak „śmierć” (i to nie tylko w Chinach, Japończycy też jej nie lubią). Chińczycy nie przepadają za czwórką do tego stopnia, że są w stanie zapłacić więcej za numer telefonu, w którym nie występuje. Numery z dużą liczbą czwórek wciskane są nieświadomym obcokrajowcom. Innymi przykładami są: dwójka – w dialekcie pekińskim to po prostu „głupek”, szóstką opisać można kogoś, kto jest w czymś bardzo biegły, ósemka znaczy tyle co „wzbogacać się”, a dziewiątka – „bardzo długo”. Od liczb blisko już do dat. Trzecie święto zakochanych (zaraz po tradycyjnym chińskim i naszych walentynkach) obchodzone jest 20 maja, gdyż data ta brzmi podobnie do wo ai ni, czyli „kocham cię”.

Kulinarny raj
Podobnie jak w Polsce, święta to okazja do wspólnych posiłków i spotkań przy suto zastawionym stole. A Chiny są krajem, który wyjątkowo ukochał sobie jedzenie. Jego mieszkańcy mówią nawet o sobie, że w ich życiu jest ono najważniejsze, że to ich małe „niebo”. I trudno się dziwić – na przestrzeni wieków kraj przeżył wiele klęsk głodowych (chociażby za czasów Mao Zedonga). Dlatego teraz stoły zastawione są aż po brzegi. Tradycyjny chiński stół jest trochę inny od naszego. Często jest okrągły, ze szklanym obrotowym blatem na środku. Zazwyczaj nie zamawia się dania „dla siebie”, tylko całość stawia się na środku, a potem każdy nabiera z półmiska. Stąd ten obrotowy blat, który ułatwia sięganie po kolejne porcje.

Jedzeniu towarzyszą zasady savoir-vivre odmienne od naszych. Najważniejsza osoba siedzi naprzeciw drzwi, a ta najmniej ważna najbliżej (to ona musi ustępować miejsca osobom donoszącym kolejne dania). Innym zwyczajem jest to, że podając rybę, jej głowa powinna być skierowana do najważniejszego gościa. Z rybami związany jest jeszcze jeden przesąd, znany głównie na południu kraju. Gdy mamy je na talerzu, po zjedzeniu górnej części, chcąc dotrzeć do mięsa pod ościami nie powinno się ich przewracać na drugą stronę. Jest to zła wróżba dla rybaków i może prowadzić do wywrócenia się ich łodzi na jeziorze.Kiedy mówimy o „kuchni chińskiej”, to tak jak byśmy mówili o „kuchni europejskiej”. Kraj jest przecież prawie tak duży jak cała Europa, więc w samych Chinach wymienia się osiem różnych rodzajów kuchni. Najpopularniejsze są: pekińska, syczuańska oraz kuchnia z północnego wschodu kraju.

O tym jak wygląda życie w Chinach będą mogli dowiedzieć się państwo sięgając do kwartalnika „Mława Life” (gdzie zamieszczamy pełen tekst korespondencji) lub wybierając się na spotkanie do MBP, którego gościem będzie Dawid Kask. Piszemy o tym TUTAJ.

Tekst i zdjęcia: Dawid Kask