O budzeniu się nastrojów niepodległościowych i kształtowaniu struktur władzy samorządowej w Mławie oraz całej Polsce na początku XX stulecia oraz uwarunkowaniach politycznych tych procesów na obszarze ówczesnej Europy mówili prelegenci podczas sesji naukowej z okazji 100. rocznicy odzyskania przez nasz kraj niepodległości. Jej organizatorem było Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Mławskiej.
Zebranych w piątek, 9 listopada w sali na piętrze Miejskiego Domu Kultury słuchaczy witał prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Mławskiej dr Przemysław Miecznik. Sam też znalazł się w gronie wygłaszających referaty prelegentów, zastępując nieobecnego z powodów zdrowotnych dra Leszka Arenta.
Historyk Michał Nowakowski mówił o sytuacji w Europie w przededniu wybuchu I wojny światowej oraz w jej trakcie. Wspomniał m.in. o dwóch ważnych paktach regulujących strefy wpływów państw europejskich – Trójprzymierzu i Trójporozumieniu – oraz, oczywiście, słynnym zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, dokonanym w Sarajewie przez Gawriłę Principa, a uważanym za początek I wojny światowej. Zreferował przebieg konfliktu, który – jak przypomniał – był wojną pozycyjną (przeciwne wojska trwały w okopach całymi miesiącami i ostrzeliwały się), rozgrywaną na dwóch frontach: zachodnim i wschodnim. Wymienił najważniejsze bitwy wojny, m.in. te pod Tannenbergiem i Gorlicami, i podkreślił znaczenie wykorzystania po raz pierwszy w walce gazów bojowych. Jak mówił, Polska była głównym beneficjentem tej wojny, gdyż przegrana wszystkich trzech zaborców otworzyła naszemu krajowi drogę do niepodległości. Znaczące dla sprawy polskiej były też takie wydarzenia, jak choćby akt 5 listopada 1916 r., w którym cesarze Niemiec i Austro-Węgier zapowiadali utworzenie Królestwa Polskiego po zakończeniu wojny, czy też orędzie Thomasa Woodrow Wilsona – słynne czternaście punktów, których realizacja miała zapewnić międzynarodowy ład po I wojnie światowej.
Dzieje Mławy i naszego regionu w tym okresie zreferował w zastępstwie dra Leszka Arenta, dr Przemysław Miecznik – prezes TPZM. Mówił o represjach, z jakimi musieliśmy się zmagać w czasie I wojny światowej – m.in. przerwaniu działalności placówek kulturalnych i oświatowych – oraz o ludziach próbujących im przeciwdziałać, np. Janie Nadziemskim, który wznowił funkcjonowanie szkoły na Wólce. Wszelkie działania propolskie były w okresie I wojny światowej bardzo utrudnione – burmistrzem Mławy został wówczas Niemiec, i chociaż radni byli Polakami, samorządność była wręcz iluzoryczna, gdyż okupant i tak rządził się własnymi prawami. Jak podkreślił prelegent, ogromną rolę w rozbudzaniu uczuć patriotycznych pełnił wówczas Kościół katolicki. W Mławie organizowano uroczystości patriotyczne, m.in. 100. rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki, z której to okazji ks. Ignacy Krajewski zainicjował usypanie kopca na Wólce. Słuchacze poznali także interesujące fakty na temat obecnych w naszym mieście struktur Polskiej Organizacji Wojskowej, w której szeregach działał słynny dzisiaj Henryk Sokalski.
Dr nauk prawnych i historyk Tomasz Sypniewski skupił się na kształtowaniu struktur administracji państwowej w latach 1918-21. Wymienił najważniejsze wydarzenia istotne dla budowania polskiej państwowości, w tym utworzenie Rady Regencyjnej we wrześniu 1917 r. i jej manifest do społeczeństwa polskiego (7 X 1918) oraz uformowanie 23 października 1918 r. rządu Józefa Świerzyńskiego. Z wydarzeń spoza terenu stolicy wspomniał m.in. o powołaniu Centralnego Komitetu Obywatelskiego, a następnie Naczelnej Rady Ludowej (1916), Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego (19 X 1918) oraz Polskiej Komisji Likwidacyjnej Galicji i Śląska Cieszyńskiego (28 X 1918), a także o jedynym wygranym zrywie niepodległościowym o tak dużej skali – mianowicie powstaniu wielkopolskim na przełomie lat 1918 i 1919. Nie mógł też nie wspomnieć o powrocie do Warszawy 10 listopada 1918 r. uwolnionego z twierdzy w Magdeburgu Józefa Piłsudskiego oraz o Ignacym Paderewskim, który 16 stycznia 1919 r. objął stanowisko premiera. Przybliżył także kilka ważnych i ciekawych projektów ustawodawczych pierwszych lat wolnej Polski.
Na koniec słuchacze zostali zaproszeni do dyskusji. Jeden z nich mówił m.in. o relacjach polsko-ukraińskich, obronie Lwowa i zaślubinach Polski z morzem, drugiego natomiast ciekawiły różnice między obecnymi partiami politycznymi, a tymi działającymi przed stu laty.
