17 sierpnia 1877 roku oddano do użytku stację kolejową Mława. Była końcową stacją Kolei Nadwiślańskiej, łączyła drogi kolejowe o różnej szerokości torów. Cały kompleks został zbudowany na terenie Woli Łomskiej w odległości ponad trzech kilometrów od miasta. Do pruskiej stacji pogranicznej Iłowo prowadziły dwa tory - po lewej tor niemiecki, natomiast po prawej szerszy tor rosyjski.Stacja miała długość około półtora kilometra. Od strony północnej znajdowały się szerokie tory rosyjskie z 34 rozjazdami. Przy drodze do miasta wystawione były mniejsze magazyny służące wyłącznie do przyjmowania towarów miejscowych.

Dalej w kierunku wschodnim znajdowała się parowozownia z trzema torami wjazdowymi, w której mogło się pomieścić sześć parowozów. Obok niej znajdowały się zbiorniki na wodę oraz tarcza obrotowa do przestawiania parowozów.

Od strony południowej znajdowały się tory niemieckie z 16 rozjazdami. Pomiędzy torami rosyjskimi i niemieckimi znajdował się dworzec kolejowy i zlokalizowany był na początku stacji, od strony Prus. Budynek dworca zbudowany był z cegły, miał długość 94 metrów i szerokość 15,5 metra. Z wszystkich stron był otoczony krytym peronem. Podjazd do dworca dla podróżnych znajdował się z boku od strony przejazdu kolejowego.

We wschodniej części gmachu  mieściły się sale pasażerskie 1.,2. i 3. klasy, kancelarie zawiadowcy stacji, bufet, poczta i telegraf oraz mieszkania właściciela bufetu i zawiadowcy; W zachodniej części były biura ekspedycji, agentury handlowej oraz sale komory celnej. Z boku dworca, w kierunku Warszawy, znajdowała się tarcza obrotowa dla parowozów niemieckich, następnie magazyn komory służący do oclenia towarów zagranicznych. Był to budynek dwupiętrowy ogrzewany za pomocą kaloryferów i zaopatrzony w windy przenoszące towary.

Dalej był magazyn Kolei Nadwiślańskiej oraz perony kryte i odkryte służące do przeładowywania towarów z jednych wagonów na drugie. Oprócz tego zbudowane zostały budynki dla komory oraz dwa drewniane domy mieszkalne. Pierwszy, jednopiętrowy, z biurami na dole i z apartamentami na górze dla dyrektora i jego pomocnika. (Pierwszym dyrektorem mławskiej komory był Nikonow). Drugi budynek to główny gmach mieszkalny dla służby i urzędników, w którym znajdowało się 27 mieszkań, komfortowo urządzonych, liczących od jednego do sześciu pokoi z kuchnią. Na poddaszu umieszczono zbiornik wody, z którego woda była rozprowadzana do wszystkich kuchni i ustępów obu budynków oraz łaźni, pralni i kranów pożarniczych.

Na zapleczu tych budynków znajdowały się jeszcze stajnie, lodownie oraz budynki gospodarcze.

Głównymi przedmiotami eksportu przez mławską komorę celną były: zboże, mąka, otręby, kartofle, słonina, drzewo, cukier, nafta, masło, gęsi, raki i jaja; importowano: maszyny rolnicze, skóry, śledzie, produkty chemiczne, wyroby galanteryjne, wyroby stalowe, materiały jedwabne oraz wełniane.

Pod koniec XIX wieku powstał ogród spacerowy przy pierwszym budynku komory, natomiast w 1901 roku zbudowano budynek naprzeciwko dworca, z przeznaczeniem dla szkoły kolejowej. Do placówki, której przełożoną była pani Szklarenko, uczęszczało 150 dzieci.29 marca 1902 roku, w Wielką Sobotę, wybuchł na dworcu pożar, którego płomienie doszczętnie spaliły wschodnią część budynku. Zginęły dwie osoby - lokaj bufetowy Florian Medyński i posługacz Marian Witkowski. Ogółem straty wyniosły około 30 tysięcy rubli.

Na początku I wojny światowej stacja kolejowa stała się obiektem zaciekłych ataków Niemców. Jak donosiła prasa, 29 sierpnia został zestrzelony balon sterowy, który zrzucał bomby na stację. Balon spadł na ziemię w odległości kilku kilometrów od stacji. Podczas ostrzału zniszczeniu uległy tylko magazyny.

Następną tragiczną datą dla stacji jest 21 wrzesień 1921 roku, wówczas to o godzinie 5.00 rano zderzyły się trzy parowozy prowadzone z Iłowa, z czwartym stojącym na stacji. W katastrofie tej zginęło trzech maszynistów.

Na początku września 1939 roku budynek dworca został ostrzelany przez Niemców i uległ spaleniu.

W okresie okupacji odremontowano tylko zachodnią część dworca, rozbierając jej parterową część wschodnią. Do obecnych czasów z dawnej stacji kolejowej przetrwały tylko dwa murowane budynki komory celnej i jeden drewniany dom mieszkalny przy ul. Dworcowej, wschodnia część parowozowni przy ul. Brukowej oraz jeden magazyn drewniany przy ul. Piłsudskiego.Tekst: Jarosław Janiszewski

Zdjęcia: archiwum autoraArtykuł ukazał się w październikowym numerze kwartalnika "Mława Life" - magazynu wydawanego przez portal "Nasza Mława".

Czasopismo dostępne jest m.in. w naszej redakcji przy Alei Piłsudskiego 5a w Mławie (budynek biura nieruchomości) oraz w Miejskiej Bibliotece Publicznej.