1 Maja: Międzynarodowe Święto Pracy z polskim akcentem

Dziś obchodzimy 1 Maja, Międzynarodowe Święto Pracy, którego korzenie sięgają Stanów Zjednoczonych, a echo walki o prawa robotników znalazło silny oddźwięk także na polskiej ziemi pod koniec XIX wieku. Przypominamy burzliwą historię tego dnia, od protestów w Chicago, przez pierwsze strajki w Królestwie Polskim, aż po współczesne obchody.

Geneza Święta Pracy związana jest z ruchem robotniczym w Stanach Zjednoczonych. To tam, w 1889 roku, II Międzynarodówka proklamowała 1 maja Międzynarodowym Dniem Solidarności Pracowników. Decyzja ta była hołdem dla robotników, którzy w dramatycznych okolicznościach, niejednokrotnie z narażeniem życia, walczyli o godne warunki pracy.

Wydarzenia poprzedzające ustanowienie Święta Pracy rozegrały się w atmosferze silnych napięć społecznych w Chicago w 1886 roku. Robotnicy zmagali się z wyzyskiem, pracując po 12 godzin dziennie za nędzne płace. Działacze związkowi podsycali nastroje antykapitalistyczne, domagając się ośmiogodzinnego dnia pracy. Strajk w zakładach McCormick Harvester, mający na celu powstrzymanie modernizacji kosztem pracowników, doprowadził do krótkotrwałych ustępstw. Jednak wkrótce potem właściciel zwolnił załogę, zatrudniając nowych pracowników pod osłoną ochroniarzy.

W maju 1886 roku zorganizowano wiec w celu wywalczenia upragnionego ośmiogodzinnego dnia pracy. Doszło do starć między nowymi robotnikami a protestującymi, w które interweniowała policja. Trzeciego maja August Spies zwołał kolejny wiec na placu Haymarket. Spokojny przebieg manifestacji został przerwany przez niespodziewany atak policji. W odpowiedzi na brutalność funkcjonariuszy, w ich stronę poleciała bomba. Tragiczny wybuch spowodował śmierć wielu robotników i policjantów. Następstwem były represje wobec działaczy związkowych. W sfingowanym procesie oskarżono ośmiu działaczy, z których trzech nie brało nawet udziału w wiecu. Siedmiu skazano na śmierć. Czterech - Parsons, Engel, Spies i Fischer - powieszono 11 listopada 1887 roku. Louis Lingg odebrał sobie życie w celi dzień wcześniej. Dzięki kampanii prowadzonej przez ruch robotniczy, pozostali skazani uzyskali ułaskawienie i opuścili więzienie po siedmiu latach. Współcześni historycy coraz częściej wskazują na możliwość, że bombę rzucił policyjny agent.

Apel Kongresu Paryskiego o prawa pracownicze trafił na podatny grunt w Królestwie Polskim pod koniec XIX wieku. Polscy robotnicy, doświadczający zarówno ucisku społecznego, jak i narodowego ze strony carskiego reżimu, z nadzieją przyjęli ideę międzynarodowej solidarności w walce o lepsze jutro.

Pierwsze obchody Święta Pracy w 1890 roku w Warszawie zaskoczyły skalą nawet samych socjalistów. Około 8 000 robotników przystąpiło do strajku, a wiele dużych zakładów metalowych stanęło. W kolejnych latach inicjatywę przejęły dwie organizacje socjalistyczne - II Proletariat i Związek Robotników Polskich, które przygotowywały propagandowe materiały. Pomimo policyjnych zakazów i aresztowań, w 1891 roku około 25 000 robotników w Warszawie i innych miastach wzięło udział w strajkach.

Kulminacją wczesnych obchodów było wydarzenie w Łodzi w 1892 roku. Demonstracja 1-majowa przerodziła się w sześciodniowy strajk generalny, podczas którego robotnicy domagali się ośmiogodzinnego dnia pracy i 15-procentowej podwyżki płac. Władze carskie, chcąc zdławić protest, sprowokowały antyżydowskie zamieszki, co stało się pretekstem do użycia wojska przeciwko strajkującym. Brutalna interwencja skutkowała dziesiątkami ofiar śmiertelnych, setkami rannych i aresztowaniem blisko tysiąca osób.

Mimo represji, Święto 1 Maja umocniło się jako ważne wydarzenie w historii polskiego ruchu robotniczego, rozprzestrzeniając się na kolejne regiony kraju.

Po II wojnie światowej, w komunistycznej Polsce, 1 Maja stał się świętem państwowym, obchodzonym z rozmachem poprzez obligatoryjne pochody i manifestacje. Nazwą "1 Maja" uhonorowano wiele ulic i placów.

Obecnie w Polsce obchody Święta Pracy mają różnorodny charakter. Organizowane są demonstracje przez różne środowiska lewicowe, przypominające o pierwotnym znaczeniu tego dnia - solidarności pracowniczej i walce o godne warunki zatrudnienia. W wielu krajach na świecie, w tym w Polsce, 1 maja jest dniem wolnym od pracy i ważnym świętem państwowym.